મહત્વ@તહેવારઃ જાણો ચાર અલગ-અલગ નવરાત્રીની રસપ્રદ વાતો  

અટલ સમાચાર, મહેસાણા

ચંદ્ર આધારીત પંચાંગ પ્રમાણે આ ઉત્સવની તારીખો નક્કી કરવામાં આવે છે. નવરાત્રી દેવી દુર્ગાના ઉત્સવનું પ્રતીક છે, જે દેવીને શક્તિ (ઊર્જા)ના સ્વરૂપે વ્યક્ત કરે છે. દશેરા એટલે કે ‘દસ દિવસ’ એ નવરાત્રી પછીનો દીવસ છે. નવરાત્રી ઉત્સવ કે નવ રાત્રીઓનો આ ઉત્સવ હવે તેના છેલ્લા દિવસને જોડીને દસ દિવસનો ઉત્સવ બની ગયો છે, જેને વિજયાદશમી કહેવાય છે, જે આ ઉત્સવનો અંતિમ દિવસ છે, આ દસ દિવસોમાં, માતા મહિષાસુર-મર્દીની (દુર્ગા)ના વિવિધ રૂપોનું ઉત્સાહ અને ભક્તિથી પૂજન કરવામાં આવે છે.

નવરાત્રીની પરંપરાઓ

વર્ષમાં ચાર વાર નવરાત્રીની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. જેના નામ વસંત નવરાત્રી, અષાઢ નવરાત્રી, શરદ નવરાત્રી અને પુષ્ય નવરાત્રી છે. આમાં આસો મહિનામાં શરદ નવરાત્રીની ઉજવણી થાય છે અને વસંત કાળમાં વસંત નવરાત્રીની ઉજવણી થાય છે જેને ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.

શક્તિનાં સ્વરૂપો

દુર્ગા, જે અપ્રાપ્ય છે તે
ભદ્રકાલી,
અંબા કે જગદંબા, વિશ્વમાતા
અન્નપૂર્ણા, જે અનાજ (અન્ન)ને મોટી સંખ્યામાં (પાત્રનો ઉપયોગ હેતુલક્ષી રીતે થયો છે) સંઘરીને રાખે છે તે.
સર્વમંગલા, જે બધાને (સર્વને) આનંદ (મંગલ) આપે છે તે.
ભૈરવી
ચંદ્રિકા કે ચંડી
લલિતા
ભવાની
મોકામ્બિકા
કર્મકાંડો

શું છે નવરાત્રીની પ્રચલિત કથા

નવરાત્રિ વ્રતની કથા વિશે પ્રચલિત છે કે પીઠત નામનો મનોહર નગરમાં એક અનાથ નામનો એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. એ ભગવતી દુર્ગાનો ભક્ત હતો. તેને સુમતિ નામની એક બહુ સુંદર કન્યા હતી. અનાથ દરરોજ દુર્ગાની પૂજા અને હોમ કરતો હતો. તે સમયે સુમતિ પણ નિયમથી ત્યાં ઉપસ્થિત હતી એક દિવસ સુમતિ તેમની બેનપણી સાથે રમવા લાગી ગઈ એ ભગવતીના પૂજનમાં ઉપસ્થિત નહી થઈ. તેના પિતાને એવી અસાવધાની જોઈ ક્રોધ આવ્યું અને પુત્રીથી કહેવા લાગ્યું કે દુષ્ટ પુત્રી!

આજે સવારથી તૂ ભગવતીનો પૂજન નહી કર્યા. આ કારણે કોઈ કુષ્ઠી અને દરિદ્રની સાથે તારું લગ્ન કરીશ. પિતાના આ વચન સાંભળી સુમતિને મોટું દુખ થયું અને પિતાથી કહેવા લાગી “હું તારી કન્યા છું” હું બધા રીતે આધીન છું જેવી રીતે તમે ઈચ્છો હું તેમજ કરીશ.

થશે એ જ જે મારા ભાગ્યમાં લખ્યું છે. માણસ ન જાણે કેટલા મનોરથ ચિંતન કરે છે પણ થાય એ જ છે જે ભાગ્યએ લખ્યું છે. તેમની કન્યાના આવા વચન સાંભળી તે બ્રાહ્મણને વધારે ક્રોધ આવ્યું. ત્યારે તેને તેમની કન્યાને એક કુષ્ઠીની સાથે લગ્ન કરી દીધું અને ખૂબ ગુસ્સો થઈ પુત્રી થી કહેવા લાગ્યું કે જાઓ જઈને તમારા કર્મના ફળ ભોગો.

સુમતિ તેમના પતિ સાથે વનમાં ચાલી ગઈ. અને ભયાનક વનમાં કુશાયુક્ત તે સ્થાન પર તેને એ રાત ખૂબ કષ્ટથી વીતાવી. તે ગરીબ બાલિકાની એવી દશા જોઈ ભગવતી પૂર્વ પુણ્યના પ્રભાવથી પ્રકટ થઈને સુમતિથી કહેવા લાગી. હે દીન બ્રાહ્મણી! હું તારા ઉપર પ્રસન્ન છું. તમે જે ઈચ્છો એ વરદાન માંગી શકો છો. હું પ્રસન્ન થતા પર મનોવાંછિત ફળ આપનારી છું!

આ રીતે ભગવતી દુર્ગાના વચન સાંભળી બ્રાહ્મણી કહેવા લાગી કે તમે કોણ છો જે મારા પર પ્રસન્ન થઈ. એવી બ્રાહ્મણીના વચન સાંભળી દેવી કહેવા લાગી કે હું તારા પર તારા પૂર્વ જન્મના પુણ્ય પ્રભાવથી પ્રસન્ન છું. તૂ પૂર્વ જન્મમાં ભીલની સ્ત્રી હતી અને પતિવ્રતા હતી. એક દિવસ તારા પતિ દ્વારા ચોરી કરવાના કારણે તમે બન્ને સિપાહીઓને પકડી કેદખાનામાં નાખી દીધું હતું. તે લોકોએ તને અને તારા પતિને ભોજન પણ નહી આપ્યું હતું.

આ રીતે નવરાત્રના દિવસોમાં તને કઈક ન ખાધું અને ન જળ પીધું તેથી નવ દિવસ વ્રત થઈ ગયું . હે બ્રાહ્મણી! તે દિવસોમાં જે વ્રત થયું તે વ્રતના પ્રભાવથી પ્રસન્ન થઈ તને મનવાંછિત વસ્તુ આપી રહી છું. બ્રાહ્મણી બોલી કે જો તમે પ્રસન્ન છો તો કૃપા કરી મારા પતિના કોઢ(કુષ્ટ રોગ)ને દૂર કરો. તેમના પતિનો શરીર ભગવાતીની કૃપાથી કુષ્ટહીન થઈ ખૂબ કાંતિયુક્ત થઈ ગયું.