અટલ સમાચાર ડોટ કોમ, ડેસ્ક 

બાંગ્લાદેશમાં હિંસા પ્રવર્તી છે. બાંગ્લાદેશમાં શેખ હસીનાએ વડાપ્રધાન પદ પરથી રાજીનામું આપી દીધું છે. મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર તે દેશ છોડીને ભારત પહોંચી ગઈ છે. બાંગ્લાદેશના આર્મી ચીફ જનરલ વકાર-ઉઝ-ઝમાને કહ્યું છે કે સેના વચગાળાની સરકાર બનાવશે.

રાજધાની ઢાકા સહિત દેશભરમાં સેના તૈનાત કરવામાં આવી છે. થોડા સમય પહેલા સુધી શેખ હસીનાની ગણતરી વિશ્વના પ્રભાવશાળી નેતાઓમાં થતી હતી. તેમને બાંગ્લાદેશની અર્થવ્યવસ્થાને બદલી નાખનાર મસીહા કહેવામાં આવતા હતા.

બાંગ્લાદેશમાં રોકાણ કરવા માટે ભારત અને ચીન તેમને સાધવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા. હવે એવું શું થયું કે 15 વર્ષથી સત્તામાં રહેલી હસીના હવે પોતાના જ દેશમાં સુરક્ષિત નથી અને ભારત આવી ગઈ છે.

શેખ હસીનાના પતનની કહાની 2 મહિના પહેલા ઢાકા હાઈકોર્ટના 5 ઓગસ્ટના નિર્ણય સાથે શરૂ થઈ હતી. સ્ટોરીમાં 60 દિવસની તે 3 ઘટનાઓ જેના કારણે તેમણે 15 વર્ષની સત્તા ગુમાવી.

1 કારણઃ અનામત અંગે ઢાકા હાઈકોર્ટનો નિર્ણય

1971માં બાંગ્લાદેશ આઝાદ થયું. આ વર્ષે જ ત્યાં 80 ટકા ક્વોટા સિસ્ટમ લાગુ કરવામાં આવી હતી. બાંગ્લાદેશી અખબાર ડેલી સ્ટારના અહેવાલ મુજબ સ્વતંત્રતા સેનાનીઓના બાળકોને નોકરીઓમાં 30%, પછાત જિલ્લાઓને 40% અને મહિલાઓને 10% અનામત આપવામાં આવી હતી. સામાન્ય વિદ્યાર્થીઓ માટે માત્ર 20% બેઠકો રાખવામાં આવી હતી.

કેટલાક વિરોધ બાદ 1976માં પછાત જિલ્લાઓ માટે અનામત 20% કરવામાં આવ્યું. સામાન્ય વિદ્યાર્થીઓને આનો થોડો લાભ મળ્યો. તેમના માટે 40% બેઠકો થઈ ગઈ. 1985 માં પછાત જિલ્લાઓ માટે અનામતને વધુ ઘટાડીને 10% કરવામાં આવ્યું અને લઘુમતીઓ માટે 5% ક્વોટા ઉમેરવામાં આવ્યો. આનાથી સામાન્ય વિદ્યાર્થીઓ માટે 45% બેઠકો થઈ ગઈ.

શરૂઆતમાં સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓના પુત્ર-પુત્રીઓને જ અનામત મળતું હતું. થોડા વર્ષો પછી સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓના બાળકોને અપાયેલી બેઠકો ખાલી રહેવા લાગી. જેનો લાભ સામાન્ય વિદ્યાર્થીઓને મળ્યો હતો. 2009માં સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓના પૌત્ર-પૌત્રીઓને પણ અનામત મળવાનું શરૂ થયું.

જેના કારણે સામાન્ય વિદ્યાર્થીઓનો રોષ વધ્યો હતો. વર્ષ 2012માં વિકલાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટે 1% ક્વોટા પણ ઉમેરવામાં આવ્યો હતો. આ સાથે કુલ ક્વોટા 56 ટકા થઈ ગયો. વર્ષ 2018માં 4 મહિનાના વિદ્યાર્થીઓના વિરોધ બાદ હસીના સરકારે ક્વોટા સિસ્ટમ નાબૂદ કરી હતી.

5 જૂને હાઈકોર્ટે સરકારને ફરીથી અનામત આપવાનો આદેશ આપ્યો હતો. કોર્ટે કહ્યું કે આરક્ષણ ફરીથી એ જ રીતે લાગુ કરવું જોઈએ જે રીતે 2018 પહેલા હતું. જેના કારણે જનરલ કેટેગરીના વિદ્યાર્થીઓ રોષે ભરાયા હતા અને રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા હતા.

2 કારણઃ શેખ હસીનાએ પ્રદર્શનકારીઓને પાકિસ્તાન તરફી રઝાકાર કહ્યા

"જો સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓના પુત્રો અને પૌત્રોને અનામત નહીં મળે તો શું રઝાકારોના પૌત્રોને અનામત મળશે?"

બાંગ્લાદેશના વડાપ્રધાન શેખ હસીનાએ 14 જુલાઈએ આપેલા ઈન્ટરવ્યૂમાં આ વાત કહી હતી. રઝાકારોના માત્ર ઉલ્લેખથી ઢાકામાં ચાલી રહેલું અનામત વિરોધી પ્રદર્શન હિંસક બની ગયું. વિરોધ કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓએ એ સરકારી ટીવી ચેનલને આગ લગાડી દીધી, જ્યાં PM હસીનાએ ઈન્ટરવ્યૂ આપ્યો હતો.

ઢાકા યુનિવર્સિટીમાં 'તુઇ કે, આમી કે રઝાકાર, રઝાકાર'ના નારા ગુંજવા લાગ્યા. દેખાવો હિંસક બની ગયા, જેમાં 300થી વધુ લોકો માર્યા ગયા. મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર શેખ હસીનાએ વિરોધીઓને અપમાનિત કરવા અને જનતામાં તેમની છબીને નુકસાન પહોંચાડવા માટે તેમને રઝાકર કહ્યા હતા. તેની માંગ માટે વિરોધ કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓને રઝાકારો કહેવા હસીના માટે મોંઘુ સાબિત થયું.

નિવેદન આપતા પહેલા શેખ હસીનાએ પણ વિચાર્યું નહોતું કે વિરોધીઓને રઝાકાર કહેવું તેમની સરકારને એટલું મોંઘું પડશે કે બાંગ્લાદેશનો વિરોધ સમગ્ર વિશ્વના રડારમાં આવી જશે. વિદ્યાર્થીઓએ સરકાર સામે 'રઝાકાર' શબ્દને પોતાનું હથિયાર બનાવ્યું હતું. તેમણે જનતાને આ સંદેશ આપ્યો કે કેવી રીતે સરકાર પરીક્ષાની તૈયારી કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓને માત્ર તેમની માંગણીઓ કરવા માટે 'દેશદ્રોહી' સાબિત કરવા માંગે છે.

બાંગ્લાદેશમાં જુલાઈમાં થયેલા વિરોધ પ્રદર્શનને રોકવા માટે પોલીસ વિદ્યાર્થીઓને માર મારી રહી છે.

બાંગ્લાદેશી અખબાર ડેઇલી સ્ટારના જણાવ્યા અનુસાર, વડાપ્રધાન બાદ તેમની પાર્ટીના અન્ય નેતાઓએ પણ વિરોધ કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓના ગુસ્સાને વધુ ભડકાવવા માટે સમાન નિવેદનો આપ્યા હતા. સમાજ કલ્યાણ મંત્રી દીપુ મોનીએ કહ્યું- રઝાકારોને બાંગ્લાદેશનો પવિત્ર ધ્વજ પકડવાનો કોઈ અધિકાર નથી.

તે જ સમયે, માહિતી અને પ્રસારણ રાજ્ય મંત્રી મોહમ્મદ અલી અરાફાતે કહ્યું કે રઝાકારોની કોઈપણ માગ સ્વીકારવામાં આવશે નહીં. નેતાઓના આવા નિવેદનોથી રોષે ભરાયેલા વિદ્યાર્થીઓનો વિરોધ ઉગ્ર બન્યો હતો. સરકાર જેમને દેશદ્રોહી સાબિત કરવા માંગતી હતી, તેઓ જનતાની નજરમાં હીરો બની ગયા.

1971નું વર્ષ હતું. બાંગ્લાદેશ માટે થયેલા યુદ્ધમાં પાકિસ્તાને આત્મસમર્પણ કર્યાને બે દિવસ વીતી ગયા હતા. 18 ડિસેમ્બરની સવારે ઢાકાની બહારના વિસ્તારમાં એક પછી એક 125 મૃતદેહો મળે છે. દરેકના હાથ પાછળ બાંધેલા હતા.

તેમની ઓળખ કરવી પણ મુશ્કેલ બની રહી હતી. તેમાંથી કેટલાકને ગોળી મારવામાં આવી હતી, કેટલાકનું ગળું દબાવાયું હતું અને કેટલાકને રાઇફલમાં લાગેલા ચપ્પું વડે ઘા મારવામાં આવ્યા હતા. આ તમામ 125 લોકો બાંગ્લાદેશની જાણીતી હસ્તીઓ હતા.

આ તે 300 લોકોમાંના હતા જેમને 'રઝાકારો'એ બંધક બનાવી લીધા હતા, જેથી તેમના જીવનના બદલામાં તેઓ બાંગ્લાદેશમાં સતત આગળ વધી રહેલી ભારતીય સૈન્ય પાસે પોતાની વાત મનાવી શકે. જો કે, પાકિસ્તાનની શરણાગતિનો અંદાઝ મળતાની સાથે જ રઝાકારોએ તમામ બંધકોને મારી નાખ્યા.

ઢાકાની બહાર એક ફેક્ટરી અને મસ્જિદને રઝાકારોએ અડ્ડો બનાવ્યો હતો. અહીંથી તેઓ એવા લોકો પર પણ ગોળીઓ ચલાવી રહ્યા હતા જેઓ તેમના સ્વજનોના મૃતદેહોને ઓળખવા માટે ત્યાં પહોંચી રહ્યા હતા.

ભારતીય સૈનિકોને આ અંગેની માહિતી મળતા જ તેઓ તરત જ ત્યાં પહોંચી ગયા હતા અને ફેક્ટરીને રઝાકારોથી મુક્ત કરાવી હતી. ફેક્ટરી પાસે વધુ બંગાળીઓના મૃતદેહ મળી આવ્યા હતા, જેમને ખાડાઓમાં ફેંકવામાં આવ્યા હતા. ભારતીય સેનાની કાર્યવાહીમાં બચી ગયેલા બે રઝાકારોએ આત્મસમર્પણ કર્યું હતું. તેમણે 300 લોકોની હત્યા કર્યાની કબૂલાત કરી હતી.

1971ના યુદ્ધ દરમિયાન બાંગ્લાદેશમાં 'રઝાકાર' હોવું એ સામાન્ય બાબત ન હતી, રઝાકાર અરબી ભાષાનો શબ્દ છે, જેનો અર્થ છે- સ્વયંસેવક અથવા સાથ આપનાર. જોકે, બાંગ્લાદેશમાં તેને લોકો ખૂબ જ અપમાનજનક માનવા લાગ્યા. રઝાકારનો અર્થ દેશદ્રોહી થઈ ગયો, જેમણે પાકિસ્તાની જનરલ ટિક્કા ખાનના કહેવા પર 1971ના યુદ્ધમાં પોતાના જ લોકોનું લોહી વહાવ્યું હતું.

પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં પહોંચ્યા પછી ટિક્કા ખાને સ્વતંત્રતા માટે વિરોધ કરી રહેલા મુક્તિ બાહિની મોરચાને નિયંત્રિત કરવા માટે ત્રણ પ્રકારના લશ્કરની રચના કરી. અલ બદ્ર, અલ શમ્સ અને રઝાકાર. ટિક્કા ખાનના આદેશ પર જમાત-એ-ઈસ્લામીના નેતા મૌલાના અબુલ કલામને રઝાકારોના નેતા બનાવવામાં આવ્યા હતા. શરૂઆતમાં રઝાકાર સેનામાં માત્ર 96 લોકો હતા.

બાદમાં તેમની સંખ્યા 50,000ની નજીક પહોંચી ગઈ હતી. રઝાકારોમાં ઉર્દૂભાષી મુસ્લિમોનો સમાવેશ થતો હતો, જેઓ ભાગલા સમયે બિહારથી બાંગ્લાદેશ સ્થળાંતર કરી ગયા હતા. તેઓ પાકિસ્તાનના સમર્થક હતા અને ભાષાના નામે બાંગ્લાદેશ અલગ દેશ બને તે ઈચ્છતા ન હતા.

યેલેના બીબરમેને તેમના પુસ્તક 'ગેમ્બલિંગ વિથ વાયોલન્સઃ સ્ટેટ આઉટસોર્સિંગ ઓફ વોર ઈન પાકિસ્તાન એન્ડ ઈન્ડિયા'માં પૂર્વ રઝાકારને ટાંકીને લખ્યું છે કે તેઓ ગરીબ અને અભણ હતા. તેઓને ખાતરી હતી કે તેઓ ઈસ્લામ માટે લડી રહ્યા છે.

ટિક્કા ખાને મુજીબુર રહેમાનની અવામી લીગ સામે સીધી લશ્કરી કાર્યવાહી શરૂ કરી. 25 માર્ચે શરૂ થયેલ આ ઓપરેશનને સર્ચલાઇટ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આંકડા અનુસાર પાકિસ્તાની સેના અને મિલિશિયાની બર્બર કાર્યવાહીમાં હજારો બંગાળીઓ માર્યા ગયા. રાવલપિંડીના હીરો કહેવાતા ટિક્કા ખાન આ ઘટના પછી 'બંગાળના કસાઈ' તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા.

3 કારણઃ વિદ્યાર્થીઓના મોત પર શેખ હસીનાનું મૌન, મેટ્રો સળગાવવા પર આંસુ વહાવ્યા

શેખ હસીનાએ બાંગ્લાદેશમાં હિંસક વિરોધ બાદ થયેલા નુકસાનને જોવા માટે 25 જુલાઈએ મીરપુર-10 મેટ્રો સ્ટેશનની મુલાકાત લીધી હતી. આ દરમિયાન મેટ્રો સ્ટેશનમાં તોડફોડ જોઈને શેખ હસીના રડી પડ્યા હતા.

શેખ હસીના ટિશ્યુ પેપરથી પોતાના આંસુ લૂછતા જોવા મળ્યા હતા. જોકે, વિરોધ પ્રદર્શનમાં 200થી વધુ વિદ્યાર્થીઓના મોત પર તેમણે એક વખત પણ કંઈ કહ્યું ન હતું.

ગયા મહિને, વિરોધનું નેતૃત્વ કરી રહેલા 6 લોકોને ડિટેક્ટિવ બ્રાન્ચે તેમને સુરક્ષિત રાખવાના નામે 6 દિવસ સુધી બંધક બનાવ્યા હતા. જેમાંથી નાહીદ ઈસ્લામ, આસિફ મહમૂદ અને અબુ બકર મજુમદાર ઘાયલ થયા હતા અને તેઓની હોસ્પિટલમાં સારવાર ચાલી રહી હતી.

તેમને ત્યાંથી ઉપાડી લેવામાં આવ્યા હતા. આ તમામ પાસેથી આંદોલન પાછું ખેંચવા માટે બળજબરીપૂર્વક એક વીડિયો બનાવવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે તેઓ જેલમાં હતા ત્યારે ગૃહમંત્રી દાવો કરી રહ્યા હતા કે તેમણે પોતાની મરજીથી આંદોલન ખતમ કરવાનું કહ્યું હતું. જ્યારે મામલો પ્રકાશમાં આવ્યો, ત્યારે વિરોધીઓનો ગુસ્સો વધુ ભડકી ગયો. પ્રદર્શન એટલું વધી ગયું કે હજારો લોકો રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા.

બાંગ્લાદેશમાં પણ ભારતની જેમ સરકારી નોકરીઓ રોજગારીનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. બાંગ્લાદેશમાં દર વર્ષે 4 લાખથી વધુ વિદ્યાર્થીઓ 3 હજાર બાંગ્લાદેશ પબ્લિક સર્વિસ કમિશન (BPSC) માટે પોતાની વચ્ચે સ્પર્ધા કરે છે. કેટલાક વર્ષો સુધી ક્વોટા ન મળવાને કારણે તેમાં મેરિટનું વર્ચસ્વ હતું, પરંતુ હવે વિદ્યાર્થીઓને ડર છે કે અડધાથી વધુ બેઠકો 'ક્વોટાવાળા લોકો' લઈ લેશે.

હવે આ વિદ્યાર્થીઓ તમામ વિદ્યાર્થીઓ માટે સમાન અધિકારની માગ કરી રહ્યા છે. તેમનું કહેવું છે કે સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓના પૌત્રોને અનામત આપવાનો કોઈ અર્થ નથી. સરકારી નોકરીઓમાં ક્વોટાની નહીં પણ મેરિટની જરૂર છે.​