અટલ સમાચાર ડોટ કોમ, ડેસ્ક 

હાલમાં દિલ્હીના CM જેલમાં છે.તે જેલમાં રહીને સરકાર ચલાવતા હતા.  દિલ્હીના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર વીકે સક્સેનાએ કહ્યું છે કે દિલ્હી સરકાર જેલમાંથી નહીં ચાલે. આમ આદમી પાર્ટીનું કહેવું છે કે અરવિંદ કેજરીવાલ દિલ્હીના સીએમ જ રહેશે. આ દરમિયાન ગઇકાલે કેજરીવાલને મુખ્યમંત્રી પદેથી હટાવવાની અરજી દિલ્હી હાઈકોર્ટે ફગાવી દીધી હતી. દિલ્હી હાઈકોર્ટના કાર્યકારી મુખ્ય ન્યાયાધીશ (ACJ) એ આ મામલામાં દખલ કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો.

 સૌથી પહેલા અરવિંદ કેજરીવાલની પાર્ટીનું સ્ટેન્ડ સમજો. AAPના વરિષ્ઠ નેતા અને દિલ્હી સરકારમાં મંત્રી આતિશી સતત કહી રહ્યા છે કે ધરપકડ થયા પછી પણ કેજરીવાલ દિલ્હીના સીએમ જ રહેશે.

AAP સરકારમાં શહેરી વિકાસ મંત્રી સૌરભ ભારદ્વાજે પણ કહ્યું કે, 'દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી કે પાર્ટીના વડા બદલવાની કોઈ યોજના નથી. અમે અગાઉ પણ કહ્યું છે કે જો તેમની (કેજરીવાલ) ધરપકડ થશે તો તેઓ જેલમાંથી શાસન કરશે અને અમારું આ વલણ બદલાયું નથી. 

સુપ્રીમ કોર્ટના વરિષ્ઠ વકીલ વિરાગ ગુપ્તાના જણાવ્યા અનુસાર, બંધારણ મુજબ ધારાસભ્યો મંત્રી બને છે અને મુખ્યમંત્રી કેબિનેટના વડા હોય છે. ઘણા રાજ્યોમાં ધારાસભ્યો અને મંત્રીઓના જેલમાં જવાના અનેક કિસ્સાઓ હોવા છતાં સરકારને બંધારણીય કટોકટીનો સામનો કરવો પડ્યો નથી.

તમિલનાડુના મુખ્યપ્રધાન જયલલિતાને કોર્ટના આદેશથી સજા થઈ હતી, ત્યારબાદ તેમણે રાજીનામું આપી દીધું હતું. ઝારખંડના મુખ્યમંત્રી સોરેને ધરપકડ પહેલા મુખ્યમંત્રી પદ પરથી રાજીનામું આપી દીધું હતું. બંધારણના શપથ લીધા બાદ મુખ્યમંત્રી બનનારે નૈતિકતા અને સ્વસ્થ પરંપરાના આધારે રાજીનામું આપી દેવું જોઈએ.

કેજરીવાલ પાસે દિલ્હી સરકારમાં કોઈ મંત્રાલય નથી. AAP પાસે વિધાનસભામાં પૂર્ણ બહુમતી છે. તેથી મુખ્યમંત્રી જેલમાં જવાને કારણે રાજ્યમાં હાલ કોઈ બંધારણીય કટોકટી નથી. પરંતુ જો તેમને જામીન નહી મળે અથવા કેસમાં ચાર્જશીટ દાખલ કરવામાં આવશે તો તેમને મુખ્યમંત્રી પદેથી રાજીનામું આપવાની ફરજ પડશે.

• આ માટે કોર્ટની પરવાનગી જરૂરી છે. જો કે હજુ સુધી દેશમાં જેલમાંથી સરકાર ચલાવવાની પરવાનગી કોઈને મળી નથી.
• મૌલિક અધિકારો સિવાય કેદીના વિશેષાધિકારો છીનવાઈ જાય છે. સરકાર ચલાવવી એ મૌલિક અધિકાર નથી. જેલમાંથી ઓનલાઈન સુનાવણી થઈ શકે છે, પરંતુ સરકાર ચલાવી શકાતી નથી.
• સરકાર ચલાવવા માટે સુપ્રીમ કોર્ટમાં સીધી અપીલ થઈ શકે નહીં. આ માટે તમારે PMLA કોર્ટમાં જવું પડશે.
• કેદી વકીલ મારફત પોતાના કેસને લગતા દસ્તાવેજો પર સહી કરી શકે છે, પરંતુ કોર્ટની પરવાનગી વગર સરકારી કામ સાથે જોડાયેલી ફાઇલ પર સહી કરવી ગેરકાયદેસર ગણવામાં આવશે.
• જેલ વિભાગ દિલ્હી સરકાર હેઠળ છે, પરંતુ તે પોતાના સીએમને સરકાર ચલાવવા અથવા જેલમાંથી મીટિંગ કરવાની મંજૂરી આપી શકતું નથી. કેસની સુનાવણી અને ટેલિમેડિસિન સિવાય જેલની બહારની દુનિયા માટે કોઈપણ પ્રવૃત્તિનો અધિકાર માત્ર કોર્ટ જ આપી શકે છે.
• અંડરટ્રાયલ કેદીની જેમ જેલમાં બંધ કોઈપણ જનપ્રતિનિધિ અથવા સાંસદ અથવા ધારાસભ્ય કોર્ટની પરવાનગીથી ગૃહની કાર્યવાહીમાં ભાગ લઈ શકે છે, પરંતુ મીટિંગ કરી શકતા નથી.
• વકીલ ઉપરાંત કેદીને મળવાની પરવાનગી પણ જેલના નિયમો મુજબ આપવામાં આવે છે. જો કોઈ સીએમ જેલમાં હોય તો તે જેને ઈચ્છે તેને ગમે તેટલી વખત મળી શકે તેવી કોઈ શક્યતા નથી. જેલર પોતાની ઈચ્છા મુજબ કેટલીક મીટીંગો વધારી શકે છે.

• બંધારણનો ભાગ VIII (કલમ 239થી 241) કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો સાથે સંબંધિત છે. વર્ષ 1992 માં, 69મા સુધારા કાયદા હેઠળ, તેમાં બે નવા અનુચ્છેદ 239AA અને 239AB ઉમેરવામાં આવ્યા હતા. આ અંતર્ગત કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દિલ્હીને વિશેષ દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે.

  કલમ 239AAમાં જોગવાઈ છે કે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દિલ્હીને 'રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હી' કહેવામાં આવશે અને તેના વહીવટકર્તાને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર (LG) તરીકે ઓળખવામાં આવશે. આ અંતર્ગત દિલ્હીમાં વિધાનસભા અને કેબિનેટ પણ બનશે.

  કલમ 239AA દિલ્હી એલજીને 'કોઈપણ બાબત' પર કેબિનેટ સાથેના મતભેદોને રાષ્ટ્રપતિને મોકલવાની સત્તા આપે છે. કલમ 239ABમાં એવી જોગવાઈ છે કે રાષ્ટ્રપતિ કલમ 239AAની કોઈપણ જોગવાઈ અથવા આ કલમ હેઠળ બનેલા કોઈપણ કાયદાને સસ્પેન્ડ કરી શકે છે. એકંદરે, આ અનુચ્છેદ, અનુચ્છેદ 356 એટલે કે રાષ્ટ્રપતિ શાસન સમાન છે.

  કલમ 239AA હેઠળ દિલ્હીના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર આ મામલાને રાષ્ટ્રપતિ પાસે લઈ જઈ શકે છે. કેન્દ્ર સરકાર કલમ ​​239AB હેઠળ દિલ્હીમાં બંધારણીય કટોકટી સર્જાવાની સંભાવના હોવાની દલીલ કરીને દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવાની માગ કરી શકે છે.

  સુપ્રીમ કોર્ટના વકીલ વિરાગ ગુપ્તા કહે છે, 'જુન 2023માં તમિલનાડુ સરકારના મંત્રી સેંથિલ બાલાજીની EDએ ધરપકડ કરી હતી. હાઈકોર્ટે રાજીનામું ન આપવા અંગે કડક ટીપ્પણી કરી હતી. દિલ્હીમાં પણ સત્યેન્દ્ર જૈન જેલમાં ગયા છતાં લાંબા સમય સુધી મંત્રી પદેથી રાજીનામું આપ્યું ન હતું.

  દિલ્હીના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર પાસે કલમ 239-AA અને 239-AB હેઠળ વિશેષ સત્તા છે. સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય છતાં લોકો દ્વારા ચૂંટાયેલી સરકાર અને લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરના અધિકારો વિશે કોઈ સ્પષ્ટતા નથી. લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર મુખ્યમંત્રીના જેલમાં ગયા બાદ ઉભી થયેલી કટોકટી અંગે પોતાનો રિપોર્ટ રાષ્ટ્રપતિ અને કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયને મોકલી શકે છે.

• વિરાગ કહે છે કે, 'બંધારણ મુજબ કેબિનેટની ભલામણ પર જ રાજ્યપાલ વિધાનસભા ભંગ કરવાની ભલામણ કરી શકે છે. બંધારણીય કટોકટીની સ્થિતિમાં સરકારને બરતરફ અને રાષ્ટ્રપતિ શાસનની ભલામણ કરવામાં આવી શકે છે. એક દેશ, એક ચૂંટણીની વાત છે, આ અર્થમાં દિલ્હી વિધાનસભાનો કાર્યકાળ પૂરો થાય તે પહેલા અન્ય રાજ્યોની સાથે વિધાનસભાની ચૂંટણી પણ યોજાઈ શકે છે. પરંતુ મુખ્યમંત્રી જેલમાં ગયા હોવાથી વિધાનસભા ભંગ કરવી બંધારણીય નથી.

• અરવિંદ કેજરીવાલની ધરપકડ થઈ તે પહેલા જ આમ આદમી પાર્ટીના ત્રણ મોટા નેતાઓ જેલમાં છે. દિલ્હી સરકારમાં ડેપ્યુટી સીએમ રહી ચૂકેલા મનીષ સિસોદિયા, પૂર્વ મંત્રી સત્યેન્દ્ર જૈન અને AAPના રાજ્યસભા સાંસદ સંજય સિંહ જેલમાં છે. દિલ્હી સરકારનો કાર્યકાળ ફેબ્રુઆરી 2025 સુધીનો છે.

  આવી સ્થિતિમાં, જો અરવિંદ કાજરીવાલે રાજીનામું આપવું પડશે, તો સરકાર ચલાવવા માટે કોઈને મુખ્યમંત્રી બનાવવા પડશે. મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર કેજરીવાલના રાજીનામાની સ્થિતિમાં દિલ્હી સરકારના મંત્રીઓ આતિશી માર્લેના અને ગોપાલ રાયમાંથી કોઇ એકને દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવી શકે છે.

• મનીષ સિસોદિયા અને સંજય સિંહ પછી ગોપાલ રાય અને આતિશીને કેજરીવાલના સૌથી વિશ્વાસુ સહયોગી માનવામાં આવે છે. ગોપાલ રાય આમ આદમી પાર્ટીના સ્થાપકોમાંથી એક છે અને અન્ના હજારેના આંદોલનના સમયથી કેજરીવાલની સાથે છે. અરવિંદ કેજરીવાલના નેતૃત્વમાં બનેલી ત્રણેય સરકારોમાં ગોપાલ રાય મંત્રી રહી ચૂક્યા છે. હાલમાં તેઓ દિલ્હીમાં આમ આદમી પાર્ટીની કમાન સંભાળી રહ્યા છે. ગોપાલ રાયની ગણતરી લો પ્રોફાઇલ નેતાઓમાં થાય છે.

  દિલ્હી સરકારમાં શિક્ષણ અને નાણા મંત્રાલય સંભાળી રહેલા આતિશીની ગણતરી પણ કેજરીવાલના નજીકના સાથીમાં થાય છે. તે આમ આદમી પાર્ટીની મહિલા નેતૃત્વનો ચહેરો છે અને દિલ્હીમાં કેજરીવાલના શિક્ષણ મોડલ પાછળ તેની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા માનવામાં આવે છે. આતિશીએ 2019માં પૂર્વ દિલ્હીથી લોકસભા ચૂંટણી લડી હતી, પરંતુ તે હારી ગઈ હતી. વર્ષ 2020માં, આતિશી પ્રથમ વખત ધારાસભ્ય બન્યા, મનીષ સિસોદિયાના કેબિનેટમાંથી રાજીનામું આપ્યા પછી તે મંત્રી બન્યા હતા.

  એવી અટકળો પણ ચાલી રહી છે કે કેજરીવાલની પત્ની સુનીતા કેજરીવાલ પણ સીએમ પદના દાવેદાર હોઈ શકે છે, પરંતુ અત્યારે તો આ માત્ર અટકળો છે. સીએમ પદ માટે આમ આદમી પાર્ટી દ્વારા ન તો કોઈ નવી યોજના જાહેર કરવામાં આવી છે અને ન તો કોઈ નેતાનું નામ સત્તાવાર રીતે જાહેર કરવામાં આવ્યું છે.