અટલ સમાચાર ડોટ કોમ, ડેસ્ક 

સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયે ભારતીય રાજનીતિમાં ખળભળાટ મચાવી દિધો છે.  સુપ્રીમ કોર્ટની સાત જજોની બેન્ચે 6:1ની બહુમતી સાથે પોતાનો ચુકાદો આપતાં કહ્યું કે અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ માટે ક્વોટાની અંદર ક્વોટા બનાવીને અનામત આપી શકાય છે. સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયે ભારતીય રાજનીતિમાં ખળભળાટ મચાવી દીધો છે. રાજકીય પક્ષો સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયથી પોતાને થતા નફા-નુકસાનની સમીક્ષા કરી રહ્યા છે તો જ્ઞાતિ આધારિત રાજનીતિ કરતા પક્ષોમાં પણ ચિંતા પેઠી છે. સુપ્રીમ કોર્ટનો આ નિર્ણય દેશના અનેક રાજ્યોમાં નવા રાજકારણને જન્મ આપશે, તો આવો જાણીએ કયા રાજ્યમાં કેટલા દલિત-આદિવાસી છે અને ત્યાં શું અસર થશે.

હાલમાં દેશમાં અનુસૂચિત જાતિને 15% અને અનુસૂચિત જનજાતિને 7.5% અનામત મળે છે. સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય પછી SC અને ST જાતિઓના આ જ 22.5% અનામતમાં જ રાજ્ય સરકારો SC અને STના નબળા વર્ગો માટે અલગ ક્વોટા નક્કી કરી શકશે.

ધારો કે રાજ્યમાં SCની A, B, C અને D જાતિઓને અનામત મળે છે. હવે સરકાર C અને D જાતિઓ માટે આ 15% ક્વોટામાંથી એક ક્વોટા નક્કી કરી શકે છે. STના 7.5% અનામતમાં પણ આ જ લાગુ પડશે.

સુપ્રીમ કોર્ટે રાજ્ય સરકારોને ક્વોટાની અંદર ક્વોટાની મંજૂરી આપી છે. જો કે, તેના નિર્ણયમાં તેણે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે રાજ્યો પોતાની ઈચ્છા અને રાજકીય મહત્વાકાંક્ષાના આધારે નિર્ણય નહીં લઈ શકે. જો આમ થશે તો તેમના નિર્ણયની ન્યાયિક સમીક્ષા થઈ શકે છે.

જો કોઈપણ રાજ્ય કોઈપણ જાતિને ક્વોટામાં ક્વોટા આપે છે, તો તેણે સાબિત કરવું પડશે કે તે પછાતતાને આધારે કરવામાં આવ્યું છે. એ પણ જોવામાં આવશે કે એસસી-એસટીના કુલ આરક્ષણનો 100% ક્વોટા કોઈ એક વર્ગને જ આપવામાં ના આવે.

ભારતીય રાજકારણ જાતિ આધારિત છે. પૂર્વથી પશ્ચિમ અને ઉત્તરથી દક્ષિણ... માત્ર જાતિઓની જ વાત છે. હાલમાં ઓબીસી રાજકારણની ચર્ચાએ જોર પકડ્યું હતું, પરંતુ સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય બાદ દલિત-આદિવાસી રાજકારણ પણ જોર પકડે તેવી શક્યતા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ નિર્ણય બાદ હવે દલિતો અને આદિવાસીઓ એક જ સમૂહ નહીં રહી જાય. તેની અંદર પણ અલગ-અલગ વર્ગો ઊભા થઈ જશે અને પછી તેની સાથે સંબંધિત એક નવા પ્રકારનું રાજકારણ શરૂ થઈ જશે.

વિવિધ રાજ્યોના રાજકીય પક્ષો દલિતો અને આદિવાસીઓનું રાજકારણ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે યુપીમાં માયાવતીની બસપા દલિતોનું રાજકારણ કરે છે. સમાજવાદી પાર્ટીએ પછાત વર્ગની રાજનીતિ કરીને ઓળખ મેળવી છે. બિહારમાં પણ લાલુ યાદવ-નીતીશ કુમારની રાજનીતિ જાતિના રાજકારણ પર આધારિત છે. સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને કારણે અહીંના રાજકારણમાં મોટા ફેરફારો જોવા મળી શકે છે અને અહીં SC-STના અલગ-અલગ વર્ગના અલગ-અલગ રાજકીય નેતૃત્વ ઉભરી શકે છે.

અનુસૂચિત જાતિના કેટલાક જૂથો તેની વિરુદ્ધ હશે જ્યારે કેટલાક તેના સમર્થનમાં હશે. હવે સમગ્ર રમત દરેક રાજ્યની સરકાર પર નિર્ભર રહેશે. એસસી સમુદાયના જે લોકોને અત્યાર સુધી અનામતનો લાભ નથી મળી રહ્યો તેઓ સરકારને સમર્થન કરશે જે આ પ્રકારનો ક્વોટા લાગુ કરશે. હવે સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણયથી રાજ્ય સરકારો માટે દલિતોને બે છાવણીમાં વહેંચવામાં સરળતા રહેશે.

તેને આ રીતે સમજો, અત્યાર સુધી યુપીમાં દલિતોને માયાવતીની વોટબેંક માનવામાં આવતી હતી, પરંતુ ક્વોટામાં ક્વોટા લાગુ થવાથી આ માન્યતા તૂટી શકે છે. જો ભાજપ ક્વોટામાં ક્વોટાનો અમલ કરે તો દલિતોનો જે વર્ગ તેનો ફાયદો ઉઠાવશે તે ભાજપની સાથે જઈ શકે છે. આ માત્ર એક ઉદાહરણ છે. બિહાર, આંધ્રપ્રદેશ, તમિલનાડુ, પંજાબમાં દરેક જગ્યાએ આવું જ દ્રશ્ય જોવા મળશે.

રાજ્યમાં અનુસૂચિત જાતિઓમાં ક્વોટામાં ક્વોટા લાગુ કરનાર રાજકીય પક્ષને તેનો ફાયદો થશે. આ મુદ્દો રાષ્ટ્રીય સ્તરને બદલે પ્રાદેશિક સ્તરે રાજકીય પક્ષોને વધુ ફાયદો કે નુકસાન પહોંચાડશે.

આ નિર્ણયની અસર દેશના 17 રાજ્યોમાં જોવા મળશે, જ્યાં SCની વસ્તી 15% કે તેથી વધુ છે. હરિયાણા, ઉત્તર પ્રદેશ, પશ્ચિમ બંગાળ, તમિલનાડુ, પંજાબ એવા રાજ્યો છે જ્યાં અનુસૂચિત જાતિની વસ્તી 20% થી વધુ છે. ઉત્તર પ્રદેશમાં અનુસૂચિત જાતિની લોકસભાની કુલ 17 બેઠકો છે. જેમાંથી 8 બેઠકો ભાજપે અને 7 બેઠકો સમાજવાદી પાર્ટીએ જીતી છે. યુપી ઉપરાંત, બંગાળમાં 10, તમિલનાડુમાં 7, બિહારમાં 6, મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં 5-5 લોકસભા બેઠકો છે. આ રાજ્યોમાં દેશમાં સૌથી વધુ એસસી વસ્તી છે. તે સ્પષ્ટ છે કે જો ક્વોટા સિસ્ટમમાં ફેરફાર કરવામાં આવશે, તો અનુસૂચિત જાતિઓ બે કેમ્પમાં વહેંચાઈ જશે. આમાં જે વર્ગને આનો ફાયદો થશે તે તેનો અમલ કરનાર પક્ષોની સરકારને ટેકો આપશે.
 

રાજ્યમાં કેટલા દલિત-આદિવાસી?

ગુજરાતઃ 27 જાતિઓ દલિત છે. આમાં, વણકર સૌથી પ્રભાવશાળી છે, જે રાજ્યની SC વસ્તીના લગભગ 35-40 ટકા છે. વણકર પછી બીજો સૌથી મોટો સમુદાય રોહિત છે, જેનો હિસ્સો લગભગ 25થી 30 ટકા છે. તે જ સમયે, આદિવાસીઓમાં સૌથી મોટો સમુદાય ભીલ છે, જેનો ST વસ્તીમાં હિસ્સો લગભગ 43 ટકા છે. ડાંગ, પંચમહાલ, ભરૂચ, બનાસકાંઠા અને સાબરકાંઠામાં ભીલોની નોંધપાત્ર વસ્તી છે. હળપતિ એ બીજો સૌથી મોટો સમુદાય છે જે સુરત, નવસારી, ભરૂચ અને વલસાડમાં છે.

ઉત્તર પ્રદેશઃ રાજ્યમાં દલિતો જાટવ અને બિનજાટવમાં વહેંચાયેલા છે. કુલ વસ્તીમાં જાટવ 12% અને બિન-જાટવ 10% છે. દલિતોની કુલ વસ્તીના 56 ટકા જાટવ છે. જાટવો ઉપરાંત દલિતોની અન્ય પેટા જાતિઓમાં પાસી (16 ટકા), ધોબી, કોરી અને વાલ્મીકી (15 ટકા) અને ગોંડ, ધાનુક અને ખટિક લગભગ (5 ટકા)નો સમાવેશ થાય છે. તે જ સમયે, બિન-જાટવ દલિતોમાં વાલ્મિકી, ખટીક, પાસી, ધોબી અને કોરી સહિત ઘણી પેટા જાતિઓ છે.

બિહારઃ ગયા વર્ષે જ અહીં જાતિ ગણતરી હાથ ધરવામાં આવી હતી. તેના ડેટા મુજબ, રાજ્યની 13 કરોડથી વધુ વસ્તીમાંથી 27% પછાત વર્ગ, 36% અત્યંત પછાત વર્ગ, 19% અનુસૂચિત જાતિ અને 1.68% અનુસૂચિત જનજાતિ છે. બિહારની રાજનીતિમાં પહેલા સવર્ણોનો પ્રભાવ હતો, પરંતુ પછી ઓબીસીની રાજનીતિ શરૂ થઈ. જાતિની વસતી ગણતરી પછી બનેલી નવી ઇબીસી કેટેગરી એટલે કે અત્યંત પછાત વર્ગનું રાજકારણ વધુ તીવ્ર બન્યું હતું. પરંતુ હવે જ્યારે ક્વોટાની અંદર ક્વોટાની વાત થશે ત્યારે દલિતો અને આદિવાસીઓનું રાજકારણ પણ તેજ બની શકે છે.

મહારાષ્ટ્રઃ દલિતોની ત્રણ ડઝનથી વધુ જાતિઓ છે. તેમાં મહાર અને મતાંગ મુખ્ય છે. મહાર જાતિના લોકો વધુ શિક્ષિત અને સામાજિક-રાજકીય રીતે આગળ છે. જ્યારે ડૉ. આંબેડકરે 1956માં બૌદ્ધ ધર્મ અપનાવ્યો ત્યારે મહાર જાતિના મોટાભાગના લોકો બૌદ્ધ બન્યા હતા. મહાર પછી મતાંગ બીજા નંબરનો સૌથી મોટો દલિત સમુદાય છે. તે જ સમયે, ગોંડ અને ભીલ બે મોટા આદિવાસી સમુદાયો છે. ગોંડ વિદર્ભમાં ખાસ કરીને ગઢચિરોલી અને ચંદ્રપુર જિલ્લામાં તો ભીલ નંદુરબાર, નાસિક અને ધુલે જિલ્લામાં બહુમતીમાં છે.

રાજસ્થાનઃ રાજ્યની યાદીમાં 59 જાતિઓ દલિત છે. આમાં સૌથી મોટો સમુદાય મેઘવાલ છે, જેની મોટાભાગની વસતી બિકાનેર, જેસલમેર, બાડમેર અને જોધપુરમાં સ્થાયી છે. પૂર્વી રાજસ્થાનમાં બૈરવા અને જાટવોનું વર્ચસ્વ છે. મીણા સૌથી પ્રભાવશાળી આદિવાસી સમુદાય છે અને ડઝનેક વિધાનસભા બેઠકો પર તેમની નોંધપાત્ર અસર છે. જ્યારે ભીલ બાંસવાડા અને ડુંગરપુર જિલ્લામાં સ્થાયી થયા છે.

ઓડિશા: રાજ્યની લગભગ 23 ટકા વસતી આદિવાસી છે અને 17 ટકા દલિત છે. રાજ્યમાં 62 જનજાતિઓ અને 13 અન્ય આદિમ જાતિઓ છે. સૌથી વધુ સંખ્યામાં ખોંડ છે, જેઓ દક્ષિણ ઓડિશાના રાયગઢ, કંધમાલ, કાલાહાંડી અને કોરાપુટમાં સ્થાયી થયા છે. સંથાલ બીજા સૌથી મોટો આદિવાસી સમુદાય છે, જ્યારે ગોંડ ત્રીજા સ્થાને છે. ઓડિશામાં 93 જાતિઓ દલિત છે. આમાં પાન એ સૌથી મોટો સમુદાય છે જેના પછી ડોમ જાતિ આવે છે. ધોબા, ગાંડા, કાંદ્રા અને બૌરી જાતિઓનો પણ નોંધપાત્ર પ્રભાવ છે.

છત્તીસગઢ: રાજ્યની 30 ટકાથી વધુ વસતી આદિવાસી છે. 43 આદિવાસી સમુદાયોમાં ગોંડ સૌથી વધુ પ્રભાવશાળી છે અને તેઓ આદિવાસી વસ્તીના 55% છે. આ પછી કાંવડ 11% અને ઓરાંવ 10% છે. અહીં 44 જાતિઓ દલિત છે, જેઓ રાજ્યની વસ્તીમાં લગભગ 13 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. બૈરવા-રૈદાસ જેવી જાતિઓનો સૌથી વધુ પ્રભાવ છે.

મધ્યપ્રદેશ: રાજ્યની લગભગ 16 ટકા વસ્તી દલિત છે. દલિતોમાં સૌથી મોટો સમુદાય ચામડાનું કામ કરનાર સમુદાય છે. માલવા પ્રદેશમાં રહેતો બલાઈ બીજો સૌથી મોટો સમુદાય છે. તે જ સમયે, એમપીમાં એસટીની વસ્તી 21 ટકા છે. સૌથી મોટો આદિવાસી સમુદાય ભીલ છે. ગોંડ બીજા નંબરે છે.

પશ્ચિમ બંગાળઃ રાજબંશી સૌથી મોટો દલિત સમુદાય છે, જેની વસ્તી 18 ટકા છે. ઉત્તર બંગાળ વિધાનસભાની 20 બેઠકો પર તેમનો પ્રભાવ છે. ઉત્તર અને દક્ષિણ 24 પરગણા, નાદિયા, હાવડા, કૂચ બિહાર, ઉત્તર અને દક્ષિણ દિનાજપુર અને માલદા જેવા જિલ્લાઓ પર પ્રભુત્વ ધરાવતો માતુઆ બીજા નંબરનો સૌથી મોટો સમુદાય છે. ત્રીજો સૌથી મોટો સમુદાય બાગડી છે, જેઓ બાંકુરા અને બીરભૂમમાં સ્થાયી થયા છે.

આસામ: રાજ્યની કુલ વસ્તીના 12 ટકાથી વધુ આદિવાસીઓ છે. કાર્બી આંગલોંગ અને ઉત્તર કચર હિલ્સ જિલ્લાઓમાં 15 સમુદાયો અનુસૂચિત જનજાતિનો દરજ્જો ધરાવે છે. આ સિવાય 14 વધુ આદિવાસીઓ છે. બોડો સૌથી મોટો આદિવાસી સમુદાય છે, જે રાજકીય રીતે પણ સૌથી શક્તિશાળી છે. કરબી ત્રીજો સૌથી મોટો આદિવાસી સમુદાય છે.

ઉત્તરાખંડઃ અહીંની 55 ટકાથી વધુ વસ્તી ઠાકુર અને બ્રાહ્મણો છે. ઓબીસીનો હિસ્સો 18 ટકા છે, જ્યારે એસસી-એસટીનો હિસ્સો 22 ટકા છે. હરિજન અને વાલ્મીકિ બે સૌથી મોટી દલિત જાતિઓ છે. જ્યારે, જૌનસારી અને થારુ રાજ્યના સૌથી મોટા આદિવાસી સમુદાયો છે.

ત્રિપુરા: રાજ્યમાં 19 જનજાતિઓ છે, જે રાજ્યની કુલ વસ્તીના 30 ટકાથી વધુ છે. દેબબર્મા સૌથી મોટો આદિવાસી સમુદાય છે. દેવબર્મા સમુદાયે ત્રિપુરામાં શાસન પણ કર્યું છે. રાજ્યમાં દલિત તરીકે ઓળખાતી 34 જાતિઓ છે, જેની વસ્તી 18 ટકા છે. દલિતોમાં દાસ, બૈદ્યકર, શબ્દકાર, સરકારનું વર્ચસ્વ છે.